ဂ်တ္ေလဒါ အိ ေျမာက္ဦးေခတ္က ရခိုင္ျပည္

Arakan during the Mrauk U Period: The Political Success of a Buddhist Border States
by
Dr. Jacques P. Leider

နိဒါန္း

ရခို္င္ျပည္သီ၀္ အခုထက္တိုင္ေအာင္ "အရွိ္ေတာင္ အာသွ်" သမိုင္းမွာ ေလ့လာခံရျခင္းနည္းနီပါသိမ့္သီ၀္။ သို ့ေသာ္ သမိုင္းဆရာတိ သေဘာတူကတ္စြာကေတာ့ ဟိပါသည္။ သူရို ့အဆိုအရ ပင္လယ္ကမ္းက ရခိုင္တိုင္းသီ၀္ကား ၁၇ ရာစု အတြင္းမွာ ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကားျပီးေက ဘင္းဂလာ ပင္လယ္ေၾသာ္က ကုန္ေသြေရး လမ္းေၾကာင္းကြန္ယက္ မွာ စည္ပင္တိုးတက္ေတ ကုန္ေသြေရးဆိပ္ကမ္းၾကီးတစ္ခု အျဖစ္ ထြန္းကားခလီေရလတ္။ ေယေကေလ့သြင့္ ၁၆ နန္ ့ ၁၇ ရာစု အတြင္းမွာ နီျပီးေက မိုးယံကို ထိုးေဖါက္ တက္ပါလတ္ေတ ရခိုင့္စစ္ေရး နန္ ့ႏိုင္ငံေရး အင္အားကို လက္ဟိမွာ အေနာက္တိုင္းပညာရွင္တိ ေလ့လာမွဳ အားနည္းပါသိမ့္ေရ။ အားနည္း ရေရ အေၾကာင္း ကလည္း ဟိပါယင့္။ ရခိုင္သမိုင္းနန္ ့ပတ္သက္လို ့သိပ္ပံနည္းက်က် စာဟန္ပီဟန္က်က် ရီးသားထားေရ စာရြက္စာတမ္းက သွ်ားပါးစြာပါကိုး။ တစ္ခုတည္းေသာ စာတစ္ေစာင္ကေတာ့ ဟိပါေရ။ ယင္းစာကေတာ့ခါ အာသာဖယ္ယာ Arthur Phayer ရီးေရ History of Burma ထဲက ရခိုင္သမိုင္းအေၾကာင္းျဖစ္ပါအိ။ ၁၉၈၃ ခုႏွစ္မွာ ပုံႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခေရ ယင္း ျမန္မာသမိုင္းစာအုပ္မွာ ရခိုင္သမိုင္းသီ၀္ စေကတေဗြ ေလာက္ ထထူးဆဆန္း ေနရာသပ္သပ္မွတ္မွတ္ ရခပါသိမ့္ အိ။ ဖယ္ယာသီ၀္ သူ ့စာအုပ္ကို ဦးငမဲ ရာဇ၀င္ကို အေျခခံ ဗနာရီးပါသီ၀္။ ယင္း ရာဇ၀င္စာအုပ္ကို ၁၈၄၂ မွာ ဖယ္ယာ အိ တိုက္တြန္းမွဳ နန္ ့ ပင္ ဦးငမဲက ရီးချခင္း ျဖစ္ပါသီ၀္။ ဖယ္ယာသီ၀္ ယင္းတစ္ခုတည္းေသာ ရခုိင္သမိုင္းတစ္ေစာင္တည္းကို အေျခခံလို ့အေနာက္တိုင္းစံႏွဳန္းမ်ိဳး ျဖစ္ေအာင္ ရိုးရာျမန္မာစာပီပံုစံကို ျပဳျပင္စံထြင္ ရီးသားခပါသီ၀္။ ဆိုေက ေဒစာအုပ္သီ၀္ကား အရွိတိုင္းသမိုင္းတစ္ေစာင္ကို ထိုးလြန္ခေရ ၁၉ ရာစုအလယ္ က စာတတ္ပီတတ္၊ စူးစမ္းတတ္ေတ ျဗိတိသွ်ကိုလိုနီ အရာရွိ တစ္ေယာက္အိ မ်က္လံုးနန္ ့ၾကည့္ဗနာ စီရင္ထားေရ က်မ္းတစ္ေစာင္ျဖစ္ပါသီ၀္။

ဖယ္ယာ က သူ ့အျမင္နန္ ့ သင့္ေတာ္ဖို ့ထင္ေရ အခ်က္အလက္တိကို ရြီးထုတ္ပနာ အေနာက္တိုင္း သမိုင္းအရီးအသား ပံုစံခြက္ ထဲကို ထည့္ကာ အဆင္ေျပေအာင္ ရီးခပါေရ။ အဆံုးသတ္ဆိုေက သူ ့အိ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ နန္ ့သမိုင္းကို ေကာက္ခ်က္ဆြဲမွဳတိ စြာ စာဖတ္ေတလူတိ ဘာ့ကို အခ်က္အလက္အေန နန္ ့စီးဆင္းလခပါေရ။ ေနာက္ျပီးေက မူရင္းစာပါ စာအရီးအသားဆန္းျပားမွဳ နန္ ့ပထ၀ီေရး ႏိုင္ငံေရး အခ်က္အလက္တိ စြာ ဖယ္ယာ့ အိ စာအုပ္ထဲမွာ ပါမလာ လီခပါရာ။ ခုနက ေျပာေရ အခ်က္အလက္ တိကို စိတ္မွာမွတ္သားထားရပါဖို ့၊ အထူးသျဖင့္ ဖယ္ယာ အိ စာကို အဓိက ထားဗနာ ကိုးကားရီးသားေက စိတ္မွာ ေၾသာ္ေဒပိုင္ အခ်က္တိဟိပါေရ လို ့မွတ္ရပါဖို ့။ နဂိုမူလ ဦးငမဲအိ ရာဇ၀င္ကို မဖတ္ဖူး ေရ လူတိ ကို အဓိက ေျပာခ်င္ပါေရ။
ရခိုင္သမိုင္း နန္ ့ပတ္သတ္လို ့ရီးထားေရ စာတိကို ၾကည့္ေက မ်ားေသာအားျဖင့္ စနစ္တက် ထက္ စေက ရွဳပ္ေတ ပံုရိပ္ကို ျမင္ရပိုင္ပါရာ။ ရီးထားခသမွ် စာအုပ္တိ၊ စာတမ္းတိ ကေတာ့ခါ စာျပဳသူမ်ားအိ အျမင္သေဘာထား ကို အေျခခံထားရ ေရ အတြက္ ရိုးရိုးအီအီ ျဖစ္နီရေရ အျပင္ ရွင္းလင္းမွဳလြန္ကဲနီေရ စာမ်ိဳးတိရာ ျဖစ္နီပါေရ။ ယင္းအတြက္တာ နန္ ့ရခိုင္သမိုင္းကို စိတ္၀င္စားလာရေရ။ သုေတသန ျပဳဖို ့ခက္ရျခင္း နန္ ့ပထ၀ီ အေနအထားက ခ်ဥ္းကပ္ျပီးေက သမိုင္းကို ေလ့လာ ဗနာ ရခိုင္ အတြက္ ျဖစ္ေတ သမိုင္းစာပီ ကို ကိုင္တြယ္ဖို ့အတြက္ စိတ္၀င္စားမိရေရ။ အဂု ေဒစာတမ္းမွာ ပါေရ ေကာက္ႏုတ္ခ်က္တိေရ ရခိုင္ အိ အတိတ္ကို သိရွိ နားလည္ဖို ့ၾကိဳးစားထားေရ အားထုတ္ခ်က္တိ ျဖစ္ေတ။ သုေတသနျပဳရသူ အိ အခက္အခဲတိကို ေျဖရွင္းဖို ့ၾကိဳးစားရျခင္းလည္းျဖစ္ေတ။

ေဒစာတမ္း အိ ဒုတိယ ပိုင္းမွာ၊ ရခိုင္သမိုင္း အိ ၁၅ ရာစု ကနီ ၁၇ ရာစု အကုန္ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရး ျဖစ္ပ်က္ေျပာင္းလဲမွဳတိကို တင္ျပထားပါေရ။ ေဒ သမိုင္းအႏွစ္ခ်ဳပ္ကို ရီးရာမွာ ဗမာ၊ ရခုိင္၊ ေပၚတူဂီ နန္ ့ပါရွား သမိုင္းစာတမ္း ကို အေျခခံျပီးေက ရခိုင္သမိုင္း အိ ရုပ္ပံုလြာ ကို ဆက္စပ္ၾကည့္ကာ ရီးပါေရ။ ရခိုင္ေဒသ အတြင္းနန္ ့ႏိုင္ငံျပင္ပ က လူမွဳစီးပြားေရး ေလ့လာခ်က္မ်ားကို လည္း အထူးအေလးထား ျပီးေက ရီးပါေရ။ ရခိုင္ျပင္ပက လူမွဳစီးပြားေရး ဆိုစြာမွာ အိန္ဒိယတိုက္ငယ္ နန္ ့အရွိေတာင္အာသွ် ေဒသ ကို ဆိုလို ပါေရ။ ေဒဒုတိယ ပိုင္းက ရခိုင္ဘုရင့္ႏုိင္ငံသီ၀္ ကိုယ့္မင္းကိုယ့္ခ်င္း နန္ ့လြတ္လပ္ေတ ႏိုင္ငံျဖစ္ေၾကာင္းကို ျပျပီးေက၊ ယင္း အခ်က္ကို လည္း ႏိုင္ငံအိ ပထ၀ီ ႏိုင္ငံေရး နန္ ့ယိုင္ေက်းမွဳ အေျခခံ ကို ဂရုထားျပီးေက နားလည္ရပါေရ။ ရခုိင္အိ ၁၆-၁၇ ရာစု သမိုင္း သီ၀္ အိမ္နီးခ်င္း ဗမာႏိုင္ငံက တစ္မင္းတက္ တစ္မင္းဆင္း အစိုင္အလာ နန္ ့ပံုစံ ကြဲျပား မတူျခားနားနီပါေရ။ ေဒစာတမ္းက Harvey အိ ေအာက္ပါ အဆုိကို စိန္ေခၚလိုက္ပါေရ။
"Arakan has a separate history" that is "the same in king" [than Burma's].

ေတာင္အာရွ၊ အရွိေတာင္အာရွ၊ ယခုေခတ္လက္ရွိ ႏိုင္ငံေရး နယ္နိမိတ္ စသည္ျဖင့္ အခုိင္အမာတည္ဟိျပီးသား၊ ျပတ္ျပတ္သားသား ပံုစံခ်ျပီးသား ျဖစ္ေတ သုေတသနေလ့လာမွဳဆိုင္ရာ အစိုင္အလာကို ေက်ာ္ျဖတ္ထိုးေဖာက္ျပီးေက ရခိုင္သမိုင္းကို တစိုက္မတ္မတ္ခ်ဥ္းကပ္ေလ့လာရပါေရ။ ေနာက္ျပီးေက လူမ်ိဳးေပါင္းေျမာက္ျမားစြာသီ၀္ အေနာက္ အိန္ဒိယ၊ အရွိ ဘင္ဂလာ နန္ ့ျမန္မာႏိုင္ငံ အေနာက္ပိုင္း အစဟိသီ၀့္ ေတာေျမာင္ေတာင္စြယ္ ထူေျပာေရ ေဒသမွာ ျဖန္ ့ၾကက္နီထိုင္ ကတ္ပါေရ။ ေဒလူမ်ိဳးတိေရ အတိတ္ကာလ က (အဂုလက္ရွိ ေလ့သြင့္)နယ္စပ္ေဒသ အျဖစ္ က်နီေရ ေဒသ မွာ နီထိုင္မိခရပါေရ။ အထူးသျဖင့္ အရွိ နန္ ့အေနာက္က ႏိုင္ငံေရး အေရ ပိုျပီးေက ဗဟိုက်ေရ ေဒသ (ဆိုရေက၊ ဧရာ၀တီ အရွိပိုင္းက ႏိုင္ငံ တိ အရွိဘက္ကို နယ္ခ်ဲ့စြာ၊ မဂိုအင္ပါယာ ကလည္း အရွိဘက္ကို နယ္ခ်ဲ့စြာ ပိုင္ ေဒသ) ႏွင့္ ႏိွဳင္းေက နယ္စပ္ပိုင္က်ေရ ေဒသ မွာ စေစာပိုင္းက ေျပာခေရ လူမ်ိဴးတိ ဟိနိန္ ကတ္ပါေရ။ ေဒပိုင္မ်ိဳး အေတြ ့အၾကံဳကို ျပန္ဆင္ျခင္သံုးသပ္ရပါဖို ့။ အီစလမ္ နယ္ခ်ဲ့မွဳ နန္ ့အီစလမ္ယဥ္ေက်းမွဳ အရွိဘက္ကို ထိုးေဖာက္ ၀င္ေရာက္လာ ဗနာ ႏိုင္ငံေရး အေျခခိုင္ အေနထိုင္ ေအာင္ ၾကိဳးစားမွဳတိကို ေလ့ သံုးသပ္ပနာ ဧရာ၀တီျမစ္ အထက္ပိုင္းက စုစည္းလွဳပ္ရွားလာေရ အင္း၀ ႏိုင္ငံ ကို ၀ါ ဇာပိုင္မ်ိဳး အက်ိဳးသက္ေရာက္ခေလ ဆိုစြာကို ၾကည့္ရပါဖို ့။